იანუსი (ლელა კაკაშვილის ბლოგი)

     1227 წელს ჩინგიზ-ყაენი გარდაიცვალა და მონღოთა წინსვლა დროებით შეჩერდა. მონღოლებმა  გაილაშქრეს ჯალ ადდინის წინააღმდეგ და დაამარცხეს იგი. მონღოლებს გზა გაეხსნათ ევროპისკენ. 1236 წელს მონღოლთა ლაშქარი ბათო-ყაენის სარდლობით ვოლგის ბულგარეთს და რუსეთს შეესია. რუსი ხალხის წინააღმდეგობამ, რიაზანის, მოსკოვის, ვლადიმის, კიევის და სხვა ქალაქების გმირულმა დაცვამ საგრძნობლად დაასუსტა მისი ლაშქარი. 1240 _ 1242 წლებში მონღოლებმა მოარბიეს პოლონეთი, უნგრეთი, ავსტრია, ბოსნია, სერბეთი და ბულგარეთი. ისინი გამოჩნდნენ ვენის მიდამოებშიც. ბალკანელებს კი მონღოლები ღვთისაგან გამოგზავნილ რისხვად მიაჩნდათ და თვლიდნენ, რომ სახელწოდება "ტატარ" ე.ი. "თათარ" (ასე მოიხსენიებენ მონღოლებს) მომდინარეობს ბერძნული სიტყვისაგან _ "ტარტარ" ანუ ჯოჯოხეთი. 

     ევროპის ქვეყნების ხალხთა წინააღმდეგობამ და ზურგში დარჩეილი რუსეთის შიშმა აიძულა ბათო-ყაენი უკან გაბრუნებულიყო ჯუჩის ულუსში. 1243 წელს, მდინარე ვოლგის ქვემო წელზე ბათო ყაენმა დაარსა ფეოდალური სახელმწიფო “ოქროს ურდო”,რომელიც მოიცავდა: დასავლეთ ციმბირს, რუსეთის ევროპულ ნაწილს, ყირიმს. ოქროს ურდოს დედაქალაქი თავდაპირველად იყო სარაი-ბათუ, დღევანდელ ასტრახანთან, ხოლო შემდეგ  სარაი-ბერქე, რომელიც ბათოს შვილიშვილმა ბერქემ დაარსა.

     ჩინგიზ ყაენის შთამომავლებს შორის მონღოლთა იმპერია შემდეგ ნაწილებად გადანაწილდა:

1. დიდი ყაენის იმპერია _ რომელიც მოიცავდა აღმოსავლეთ აზიის დიდ ნაწილს მონღოლეთისა და ჩინეთის ჩათვლით;

2. ჩაღატას სახანო _ ცენტრალური აზია და ჩრდილოეთ ირანს მოიცავდა;

3. ოქროს ურდო _ მოიცავდა რუსეთს, ბათო-ყაენით სათავეში;

4. ილხანთა სახელმწიფო _ მოიცავდა ირანს, თანამედროვე თურქმენეთს, ავღანეთის ნაწილს, მცირე აზიის ნაწილს და სამხრეთ კავკასიას, მათ შორის საქართველოსაც;

     ილხანთა ულუსი (ულუსი მონღოლთა ენაზე ბანაკს ნიშნავს) დაარსა 1256 წელს ჰულაგუ ყაენმა და მისი სახელის საპატივსაცემოთ ჰულაგუიანთა სახელმწიფო ეწოდა. ჰულაგუს მემკვიდრეები ატარებდნენ ილხანის ტიტულს, რაც “ტომის ყაენს” ნიშნავდა. ილხანთა სახელმწიფოში რელიგიად გამოცხადდა ისლამი. 1258 წელს ჰულაგუმ აიღო ქალაქი ბაღდადი, სიცოცხლეს გამოასალმა უკანასკნელი აბასიანი ხალიფა ამ საგვარეულოს ყველა წარმომადგენელთან ერთად. ასე რომ აბასიანთა დინასტია, რომელიც 5 საუკუნის მანძილზე სუნიტური ისლამის დასაყრდენად ითვლებოდა _ ისტორიას ჩაბარდა. ბაღდადი კი ჰულაგუმ თავისი სახელმწიფოს დედაქალაქად აქცია. მონღოლთა ძლევამოსილი წინსვლა შეაჩერა ეგვიპტის მამლუქთა არმიამ, რომელმაც 1260 წელს აიუნ ჯალუთის ბრძოლაში გაანადგურა მონღოლთა ლაშქარი. ისინი ერთმანეთს კიდევ ერთხელ დაუპირისპირდნენ 1277 წელს. მონღოლები ამჯერადაც დამარცხდნენ.

სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოები გათავისუფლდნენ ოქროს ურდოს ულუსისაგან და ილხანთა ულუსის დაქვემდებარებაში გადავიდნენ. ოქროს ურდო სამხრეთ კავკასიაზე გავლენის აღდგენას ცდილობდა. ასე, რომ კავკასია თითქმის ნახევარი საუკუნის მანძილზე წარმოადგენდა ოქროს ურდოსა და ილხანებს შორის დაპირისპირებისა და ბრძოლის ასპარეზს.